Taalmuziek die onvertaalbaar is

De kracht van poëzie schuilt in de inhoud én in de vorm. Beide zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Vormaspecten als klank, metrum en ritme bepalen in sterke mate de betekenis. Laat ze weg en versregels verliezen niet alleen hun bekoring, maar ook hun zeggingskracht. Dat geldt in het bijzonder voor de gedichten van Wordsworth. In vertaling, zonder de alliteraties, het binnenrijm en de uitgekiende woordposities verliezen ze onvermijdelijk aan kracht. Kijk naar de bestaande vertalingen en je ziet het direct: de vloeiende cadans is weg, de glans ontbreekt. Veel regels klinken stram en stroef. Dat ligt niet aan de vertalers, maar aan het feit dat de bruisende stroom van Wordsworths woorden zich blijkbaar niet laten persen in de ondiepe bedding van onze taal. 

Fundamenteler nog dan het verval van de vorm is het onontkoombaar verlies van betekenis. De woorden van Wordsworth klinken in onze taal vaak zelfs onbenullig en banaal. Om een uitspraak te parafraseren van William Hazlitt, literatuurcriticus en tijdgenoot van Wordsworth: zonder de muziek van de poëzie, kan de muziek van de geest - ons denken in al zijn nuances - niet ten volle klinken. Ofwel, de werking van poëzie valt of staat met de toegepaste taalmuziek.

Wordsworth bedrijft taalmuziek die onnavolgbaar is. Daarom laten we haar op deze pagina's onvertaald, op enkele uitzonderingen na, daar waar dat functioneel is en vorm en inhoud geen al te grote averij oplopen. Wel vindt de lezer in de marge van de tekst ter verduidelijking de vertaling van woorden die minder gangbaar zijn, of die vandaag de dag een net iets andere betekenis hebben dan in de tijd waarin ze zijn geschreven.  

 

Moedige pogingen
Voor wie Wordsworth toch in het Nederlands wil lezen: er zijn enkele moedige pogingen gedaan tot vertaling van losse gedichten en delen van The Prelude. Drie voorbeelden:

  

• Ivo van Strijtem, De mooiste van Wordsworth, Lannoo/Atlas, Amsterdam 2004
  
  

• Wordsworth en Coleridge, Lyrische balladen, vertaald en toegelicht door Jabik Veenbaas, Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2010
  
  

In 2020 verscheen de eerste complete Nederlandse vertaling van de The Prelude, een werk dat in het origineel bijna negenduizend regels telt. Een heroïsche prestatie van de vertaler Jan Kuijper.

• William Wordsworth, Prelude, Jan Kuijper, Atheneum-Polak & Van Gennep, Amsterdam 2020